OITNB: vrouwen achter tralies

Miljoenen waren me voorgegaan voordat ik mijn aversie tegen gloomy TV overwon om aan Orange is the New Black te beginnen. Ik heb er geen spijt van gehad. Wat. een. serie. Ik ben er nog ondersteboven van.

OITNB confronteerde mij met een arsenaal aan nieuwe inzichten, en liet me achter met vragen. Wonend in Nederland, met zijn sociale wetten, lekker veilig, ik had nooit hoeven nadenken over de positie van vrouwen in gevangenschap. Een partie de plaisir zal het wel niet zijn, ging ik vanuit, maar regelrechte hel? In Nederland toch niet? Hoe anders blijkt het te gaan in de gevangenissen in de VS! Want ja, OITNB is op een waar verhaal gebaseerd, op het gelijknamige boek van Piper Kerman, een verder keurige Amerikaanse die in 2004 een gevangenissstraf opgelegd kreeg vanwege het vervoeren van drugsgelden, een kleine 10 jaar eerder. Zij had haar leven al lang gebeterd, was verloofd met Larry Smith, een journalist, die ook over haar detentie heeft gepubliceerd. Piper hield ook een blog over haar belevenissen, gefaciliteerd door Larry, gezien gedetineerden geen toegang tot internet hebben. Sinds haar vrijlating ijvert ze voor betere omstandigheden in vrouwengevangenissen.

Hoewel geromantiseerd, veel van de feiten blijken regelrecht uit de werkelijkheid te zijn gehaald:

- de omstandigheden

- de taken die de gedetineerden moeten verrichten (ja, het berijden van het busje ís een echte gevangenisbaan! Piper Kerman schrijft dat zij het zelfs zonder bewaking moest doen)
- de beloning voor die taken

- dat de problematiek van vrouwen in gevangenissen verschilt tenopzichte van die van mannen, op allerlei niveau's

bijvoorbeeld hun aantallen (in de VS buitenproportioneel en groeiend),
de aard van hun misdrijven, vaak overtredingen die hier niet eens als zodanig worden geregistreerd (vaak drugsgerelateerd, vanwege de stupiede War on Drugs, die zelfs het bezit van wiet criminaliseert, maar ook omdat vrouwen loyaal zijn aan hun losers van mannen en zich laten meeslepen in hun contrabande).
de issues waar de vrouwen mee te maken krijgen: met een aandeel van 80% moeders (sic) gaat het om (de opvang, de financiering, het gezag over, de zorg om) de kinderen. De kinderen belanden bij (eveneens arme) familieleden, als de moeder het gezag niet wordt ontnomen.
zelfs de situering van die detentiecentra is anders dan bij mannen, want in afgelegen gebieden, die juist voor de familieleden die de kinderen opvangen moeilijk te bereiken zijn, omdat ze geen geld hebben voor vervoer, en drie banen nemen om die extra monden te voeren.
het machtsmisbruik van cipiers als dagelijkse kost, op allerlei fronten. Ook het probleem dat veel cipiers (niet al te snugge) mannen zijn. Maar dat ook zij uitgebuit worden, een andere baan erbij hebben om het hoofd boven water te houden.

- het feit dat gevangenen met flinke psychische aandoeningen niet consequent apart worden opgevangen.

- het probleem van de kapitalisering van het gevangeniswezen. Grote bedrijven kopen de noodlijdende faciliteiten op van de overheden, strippen ze van alles waarop bezuinigd kan worden, proppen ze vol met gedetineerden, alles om de aandeelhouders te spekken. Ze maken er onleefbare plekken van waar de vrouwen creperen, terwijl ze voor de bühne neppe scholingsprogramma's presenteren. De federale regering probeert tegenwoordig deze tendens te keren, helaas zonder veel succes.

- de erbarmelijke situatie in asielzoekerscentra, met o.a. ad hoc tribunalen in waar zelfs kinderen worden berecht, zonder ouders noch advocaten.

- de belabberde staat van het rechtssysteem in de VS. Met name het handjeklap om de vonnis, de deals gesloten met verdachten om zondebokken te veroordelen en anderen te mazzelen. De bijzondere onrechtvaardigheid jegens zwarte vrouwen.

Mind blowing.

Andersom, OITNB heeft de werkelijkheid beïnvloed. Míjn werkelijkheid om te beginnen, want voor het eerst in mijn leven prikte het genadeloze oog van de maatschappij minder hard op mijn wezen. Vrouwen door vrouwen, lijf en psyche, seks, de hele belevenis van onze gender is échter beschreven. Het zijn bad ass grieten, maar je identificeer je er beter mee dan met het leger sois-belle-et-tais-toi-poppetjes die onze beeldcultuur tot nu toe bevolkten. De generatie meiden die op de middelbare school zaten toen seizoen 1 begon, zal het wat zelfbeeld betreft makkelijker hebben dan wij, de allereerste televisiegeneratie, die de afgelopen decennia volgepropt zijn met de dunne/opgedirkte/jonge/domme/witte creaties. OITNB toont vrouwen zoals wij: dun/dik, opgemaakt/onopgemaakt, naakt, zwanger/ongesteld, afgunstig/betrokken, slim/dom, vechtlustig, psychotisch, grappig, serieus. Nooit eendimensionaal, goed en slecht smeltend door elkaar.

Je begint je af te vragen of de golf van anorexia die de “westerse” wereld teistert niet aangewakkerd is door onze beeldcultuur, dat sinds zijn ontstaan hoofdzakelijk door mannelijke makers is geschapen. Ik besef steeds meer hoe geconditioneerd mijn generatie is geweest, hoe marginaal de kreten van feministen, hoe ondermijnend de invloed van dagelijks te worden geconfronteerd met figuren waaraan niet te tippen valt, en die ons belang niet representeren.

In breder perspectief, honderd miljoen kijkers (echt) uit de hele wereld hebben het wel en wee van deze tientallen vrouwen gevolgd. Vrouwen uit voornamelijk achtergestelde bevolkingsgroepen, zwarte, latina's, witte, een enkele Chineze (de verhouding kloppen ongeveer met de werkelijkheid), die opgroeien in erbarmelijke omstandigheden en na hun vrijlating geen kant op kunnen. Want wie neemt nou een ex-gedetineerde in dienst? Bovendien zijn ze in de gevangenis gewend geraakt aan aan de ene kant een agressief klimaat waar de wet van de sterkste heerst, aan de andere kant de geborgenheid die de constante aanwezigheid van je vriendinnen waarborgt, de routine die je 'buiten' moeilijk aan de dag kan leggen maar ook omdat je niet zelf voor jouw basisbehoeftes zoals behuizing en voedsel hoeft te zorgen. Heel concreet, de aandacht voor deze vrouwen door OITNB gegenegeerd, resulteerde in hulp en donaties aan vrouwelijke gevangenen, met in het bijzonder het stichten van de Poussey Washington Fund (naar een van de personnages) die hun microkredieten verstrekt bij vrijlating.

Helaas heeft die invloed ook in negatieve zin een rol gespeeld. Zo heeft Jenji Kohan, de maker van de serie, wel een heel slecht idee gegeven aan de autoriteiten toen zij één van de immigranten in het asielzoekerscentrum liet verzuchten: “Als de cipiers doorkrijgen dat we die pro deo advocaten bellen, zullen ze er een stokje voor steken.” Prompt na bewuste uitzending werd een zo'n hulplijn van juristen door de Amerikaanse IND verboden.

Een paar jaar geleden had ik een documentaire van Louis Théroux gezien over een Amerikaanse penitentiaire inrichting, die ook van misstanden getuigde. Bijvoorbeeld een nerd van een jongen die jaren moest zitten omdat hij als 16 jarige een vriendinnetje had van 14, toen dat nog mocht omdat ze allebei minderjarig waren, maar niet meer wanneer hij de grens naar volwassenheid passeerde. Daar zat hij, tussen de wreedste criminelen die hem als hun bitch misbruiken. Zijn ogen spraken boekdelen: no justice in this world. Hoe kunnen de VS zich op de borst kloppen? Met of zonder bully aan het stuur, het blijft een land waar zulke excessen, zulke tentoonstelling van onvermogen de norm zijn.

In most of the (sub)plots of OITNB, it's actually all about how the past catches up with you, how this is a huge deal in what we call fate, how difficult to escape (this) fate and how brave those who fight to come to terms with their former self and change it for the better.

Vandaag heb ik de laatste aflevering bekeken. Met tranen in de ogen heb ik afscheid genomen van mijn favorieten. Taystee of course, Suzanne, Black Cindy, Poussey, Nicky, Blanca, Frieda: bye bye darlings, you have brought me hours and hours of joy and anguish. But first of all: you truly have made this world a better place.

_______________________________________________________________________________

Wetenswaardigheden:

de locatie voor de eerste 5 seizoenen is geen gevangenis maar een psychiatrisch kindertehuis. Wat een nare plek! Een nieuw stel vragen en vermoedens dringt zich op. Hoe is de situatie van deze kinderen? Gezien de architectuur, gaat het duidelijk om opsluiting, niet om genezing. Je begint te vrezen dat die arme kinderen het zo mogelijk nog erger hadden (hebben?) dan vrouwen in gevangenissen...
De echte Piper Kerman verschijnt in een cameo in de slotscene, samen met haar man.
In de eerste aflevering hoor je Taystee onder de douche zingen. IRL is de actrice, Danielle Brooks, ook zangeres.
Veel van die (geweldige!) actrices zitten op Twitter: @thedanieb @nlyonne @Samirawiley @amoore9 @UzoAduba @oitnb @MsLauraGomez etc etc
#tipvanOZ: skip seizoen 5.